Dla Żydów przesłanie Izajasza dotyczy obietnicy powrotu ludu przymierza do swojej ziemi. W Ewangelii Marka słowa proroka odczytywane są w kontekście św. Jana zapowiadającego przyjście Jezusa. Znając ten kontekst chrześcijanie mogą lepiej zrozumieć żydowskie przywiązanie do ojczyzny, zobaczyć wierność Boga wobec ludu Izraela i potrzebę wszystkich ludzi otrzymania przesłania pocieszenia – o tym, jak Żydzi i chrześcijanie rozumieją słowa proroka Izajasza, do których w drugą niedzielę Adwentu nawiązuje Jan Chrzciciel, pisze dr Amy-Jill Levine, profesor Nowego Testamentu i Nauk Żydowskich, pierwsza Żydówka wykładająca Nowy Testament w Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzymie, w komentarzu dla Centrum Heschela KUL na niedzielę 10 grudnia.

Fragment czterdziestego rozdziału Księgi Proroka Izajasza, do którego nawiązuje św. Jan Chrzciciel w Ewangelii drugiej niedzieli Adwentu, był inaczej interpretowany przez Żydów w VI w. p.n.e. niż w czasach Jezusa. Poza tym dla chrześcijan ma on jeszcze inne znaczenie niż dla żydowskich czytelników.

Izajasz woła: „Drogę dla Pana przygotujcie na pustyni, wyrównajcie na pustkowiu gościniec naszemu Bogu!” (Iz 40,3). „Dla Żydów w Babilonie w VI w. p.n.e. i dla współczesnych Żydów przesłanie Izajasza dotyczy żydowskiej ojczyzny. Izajasz mówi o głosie – być może anioła lub proroka – nakazującego Żydom w Babilonie, aby +przygotowali drogę Pańską… wyrównajcie na pustkowiu gościniec dla naszego Boga+” - wyjaśnia dr Levine.

Przez wieki ten fragment nabrał dla Żydów jeszcze innego znaczenia. Współcześnie to tzw. haftarah, czyli fragment z proroków czytany w szabat po Tisza be-Aw. Jak objaśnia dr Amy-Jill Levine, „jest to dzień postu upamiętniający zniszczenie Dwóch Świątyń w Jerozolimie, pierwszą krucjatę, podczas której chrześcijanie dokonali masakry Żydów we Francji i Nadrenii, wypędzenie Żydów” z różnych krajów i inne wielkie tragedie, jakie ich spotkały w historii.

Te dramatyczne wydarzenia prowadzą jednak do nadziei. „Wszystkie one dotyczą pocieszenia. Następnie według żydowskiego kalendarza nadchodzi Rosz Ha-Szana, czyli nowy rok. Żydowski cykl liturgiczny podkreśla, że „tragedia narodowa nie jest końcem historii. Nastąpi pocieszenie i odbudowa w naszych czasach lub w epoce mesjańskiej” – pisze pierwsza Żydówka wykładająca Nowy Testament w Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzymie.

Dla chrześcijan słowa Izajasza wskazują przede wszystkim na Jezusa. Zapowiadając rychłe przyjście Zbawiciela, Jan Chrzciciel nawiązał do proroków Izajasza i Malachiasza. „Podczas gdy Izajasz mówił o głosie, który nawoływał Żydów na wygnaniu do zbudowania drogi na pustyni, Marek opisuje Jana jako głos wołający na pustyni. Na poziomie gramatycznym Marek przesuwa przecinek - Izajasz mówi: +Głos wołającego PRZECINEK Przygotujcie drogę na pustyni+; Marek dokonuje przestawienia: +Głos wołającego na pustyni PRZECINEK przygotujcie drogę+” - komentuje dr Amy-Jill Levine.

Słowa również mogą zmieniać znaczenie. Profesor Nowego Testamentu i Nauk Żydowskich przywołuje wymowne przykłady słów „Pan” i „droga”. „Po pierwsze +Pan+ u Izajasza – po hebrajsku tetragram, JHWH – u Marka po grecku to kyrios, tytuł Jezusa. Po drugie, po hebrajsku +droga+ to derekh, co może również odnosić się do sposobu chodzenia lub sposobu życia. Greckie tłumaczenie to hodos. Pierwsi naśladowcy Jezusa nie byli nazywani chrześcijanami; nazywano ich +wyznawcami hodos+, +drogi+”- tłumaczy dr Levine i zaznacza, że fragment „+Przygotujcie drogę Pańską+ Izajasza ma dla Marka znaczenie chrystologiczne: +droga+ oznacza bycie +uczniem+ a +panem+ jest Jezus”.

Dla Żydów izajaszowy apel zapowiada pocieszenie – powrót z wygnania do ojczyzny, natomiast dla wyznawców Chrystusa jest on wymowną zapowiedzią innego pocieszenia – nadejścia Zbawiciela. „Dzięki tej szerszej wiedzy chrześcijanie mogą lepiej zrozumieć żydowskie przywiązanie do ojczyzny, zobaczyć wierność izraelskiego Boga wobec ludu Izraela i potrzebę wszystkich ludzi otrzymania przesłania pocieszenia” - podsumowuje dr Levine.

Centrum Heschela KUL

Cały tekst komentarza dr. Amy Jill Levine

Teksty biblijne stwarzają wiele możliwości interpretacji. Rabini opisują to zjawisko jako shiva panim l’Torah - „siedemdziesiąt twarzy Tory”. Obraz ten sugeruje, że każdy werset, każde zdanie jest jak pięknie wyszlifowany i intensywnie lśniący klejnot. Kiedy czytamy Pismo Święte, powinniśmy dostrzegać jego wiele aspektów i w ten sposób odkrywać wiele znaczeń.

Pismo Święte zawsze będzie miało różne znaczenia, ponieważ zawsze przedstawiamy je z różnych perspektyw. Żydzi na wygnaniu w Babilonie, ludzie, do których przemawiał Izajasz, otrzymali inne przesłanie niż ludzie słyszący Izajasza w Galilei w I wieku czy w Polsce w XXI wieku. Żydzi będą także rozumieć słowa Izajasza inaczej niż chrześcijanie. Nasze Pismo Święte również daje wiele przesłań, ponieważ słowa zmieniają znaczenie z biegiem czasu, a starożytne teksty nie zawierają znaków interpunkcyjnych.

Dla Żydów w Babilonie w VI w. p.n.e. i dla współczesnych Żydów przesłanie Izajasza dotyczy żydowskiej ojczyzny. Izajasz mówi o głosie – być może anioła lub proroka – nakazującego Żydom w Babilonie, aby „przygotowali drogę Pańską… wyrównajcie na pustkowiu gościniec dla naszego Boga”. Innymi słowy, Izajasz napomina ich, aby zbudowali drogę, ponieważ wracają do domu. Co więcej, gdy droga będzie przygotowana, „wtedy objawi się chwała Pana”. Jak? Tak, że „wszyscy ludzie zobaczą” moc Boga w powrocie ludu przymierza do swojej ziemi.

Dzisiaj dla Żydów czterdziesty rozdział Izajasza, zawierający przesłanie nachamu „pocieszenia” to haftarah, czyli fragment z proroków czytany w szabat po Tisza be-Aw. Jest to dzień postu upamiętniający zniszczenie Dwóch Świątyń w Jerozolimie, pierwszą krucjatę, podczas której chrześcijanie dokonali masakry Żydów we Francji i Nadrenii, wypędzenie Żydów z chrześcijańskiej Anglii w 1290 r., chrześcijańskiej Francji w 1306 r. i chrześcijańskiej Hiszpanii w 1492 r., Shoah oraz inne tragedie, które spotykały Żydów na przestrzeni dwóch i pół tysiąclecia.

est to pierwsza z siedmiu kolejnych haftar szabatowych wziętych z proroka Izajasza. Wszystkie one dotyczą pocieszenia. Następnie według żydowskiego kalendarza nadchodzi Rosz Ha-Szana, czyli nowy rok. Żydowski cykl liturgiczny podkreśla, że tragedia narodowa nie jest końcem historii. Nastąpi pocieszenie i odbudowa w naszych czasach lub w epoce mesjańskiej.

Dla Marka Izajasz nie mówi o powrocie z wygnania, ale o tym, że Chrzciciel ogłasza przyjście Jezusa. Słowa Marka: „Oto Ja posyłam wysłańca mego przed Tobą; on przygotuje drogę Twoją” (Mk 1,1) są parafrazą fragmentu z Malachiasza 3,1 „Oto Ja wyślę mego wysłannika, aby przygotował drogę przede Mną”. Malachiasz kończy się przepowiednią powrotu proroka Eliasza. Jest to rola, którą Marek przypisuje Chrzcicielowi. Następnie Marek wstawia fragment Izajasza 40,3. Podczas gdy Izajasz mówił o głosie, który nawoływał Żydów na wygnaniu do zbudowania drogi na pustyni, Marek opisuje Jana jako głos wołający na pustyni. Na poziomie gramatycznym Marek przesuwa przecinek - Izajasz mówi: „Głos wołającego PRZECINEK Przygotujcie drogę na pustyni”; Marek dokonuje przestawienia: „Głos wołającego na pustyni PRZECINEK przygotujcie drogę”.

Słowa również mogą zmieniać znaczenie. Oto dwa przykłady. Po pierwsze „Pan” u Izajasza – po hebrajsku tetragram, JHWH – u Marka po grecku to kyrios, tytuł Jezusa. Po drugie, po hebrajsku „droga” to derekh, co może również odnosić się do sposobu chodzenia lub sposobu życia. Greckie tłumaczenie to hodos. Pierwsi naśladowcy Jezusa nie byli nazywani chrześcijanami; nazywano ich „wyznawcami hodos”, „drogi”. Zatem „Przygotujcie drogę Pańską” Izajasza ma dla Marka znaczenie chrystologiczne: „droga” oznacza bycie „uczniem” a „panem” jest Jezus.

W przypadku Marka, a także chrześcijan, Izajasz mówi o Janie, Jezusie i ich naśladowcach. Chrześcijanie powinni także rozpoznać sposób, w jaki Izajasz przemawiał do Żydów we współczesnych mu czasach i jak Izajasz przemawiał do Żydów później. Dzięki tej szerszej wiedzy chrześcijanie mogą lepiej zrozumieć żydowskie przywiązanie do ojczyzny, zobaczyć wierność izraelskiego Boga wobec ludu Izraela i potrzebę wszystkich ludzi otrzymania przesłania pocieszenia.

O Autorce:

Dr Amy-Jill Levine jest profesorem Nowego Testamentu i Nauk Żydowskich Mary Jane Werthan University w Vanderbilt Divinity School, Graduate Department of Religion oraz Department of Jewish Studies; jak również Woolf Institute, Centre for the Study of Jewish-Christian Relations, Cambridge UK. Wygłosiła ponad 500 wykładów na temat Biblii, relacji chrześcijańsko-żydowskich oraz religii na całym świecie. Wiosną 2019 roku jako pierwsza Żydówka wykładała Nowy Testament w Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzymie; w 2021 roku została wybrana na członka Amerykańskiej Akademii Sztuk i Nauk.

Centrum Heschela KUL