Jezus w Kazaniu na Górze łączy dwa sposoby nauczania – to zawarte w przykazaniach Pięcioksięgu oraz ogólne i indywidualne nauczanie etyczne. Sposób ten oddaje późniejszy okres rozwoju myśli żydowskiej. Fascynującym jest dostrzeżenie związku nauczania płynącego z Tory ze słowami Jezusa – podkreśla w komentarzu do Ewangelii na Uroczystość Wszystkich Świętych prof. Serge Ruzer, wykładowca Religioznawstwa Porównawczego Hebrew University w Jerozolimie oraz pracownik naukowy w Centrum Studiów nad Chrześcijaństwem tejże uczelni.
W Biblii Hebrajskiej można wyróżnić dwa główne sposoby nauczania: szczegółowe opierające się na omawianiu przykazań moralnych i rytualnych, zawartych Pięcioksięgu oraz ogólne nauczanie o przesłaniu etycznym i duchowym. Jak podkreśla prof. Ruzer Jezus w Kazaniu na Górze łączy te dwa sposoby – zaczyna od błogosławieństw, następnie przedstawia swoją interpretację przykazań Tory. „Wydaje się to odzwierciedlać późniejszy okres rozwoju myśli żydowskiej — podobne listy można znaleźć w różnych tekstach z okresu Drugiej Świątyni, między innymi w Zwoju Wojny z Qumran” – zauważa uczony.
Analizując tradycyjne gatunki literackiej myśli żydowskiej prof. Ruzer w błogosławieństwach zauważa niezwykły związek doktryny żydowskiej z indywidualnym podejściem nauczania Jezusa. Pochwała tych, którzy wprowadzają pokój, oddaje z jednej strony powszechną wartość pokoju, zawartą chociażby w traktacie Pirke Awot z Miszny (1.12), a z drugiej w określeniu „synami Bożymi” tych, którzy wprowadzają pokój, czyni z nich osoby w sposób szczególny wybrane przez Boga.
Prof. Ruzer, tłumacząc na podstawie tradycji rabinicznej znaczenie błogosławieństwa, wyjaśnia , że było ono określane jako nadejście Królestwa Bożego mającego podwójną naturę: wewnętrzną oznaczającą zwrócenie się do Boga - nawrócenie, oraz Boże panowanie w dniach przyszłego odkupienia.
Przytaczając pierwsze z błogosławieństw mówiące o błogosławionych „ubogich w duchu” prof. Ruzer odwołuje się do fragmentu z Ewangelii św. Łukasza, w której Ewangelista sprowadza ubogich do osób, którym obiecane jest królestwo, w którym ich ubóstwo zostanie zadośćuczynione. „W szerszej tradycji żydowskiej wylanie Ducha Świętego jest postrzegane jako fundamentalna część doktryny dotyczącej nadejścia Mesjasza i ma ono nastąpić zaraz przed powszechnym zmartwychwstaniem” – dodaje uczony, przytaczając fragment Zwoju Dziękczynienia z Qumran, w którym termin „ubogich w duchu” opisuje pragnienie zdobycia przez wspólnotę daru Ducha Bożego w zbliżającym się odkupieniu.
„W tym świetle możemy interpretować osiem Błogosławieństw jako te, które odnoszą się do osób, którym aktualnie brakuje Ducha Bożego, ale jednocześnie żarliwie pragnących Go otrzymać w Królestwie. Jezus, ukazany jako ten, który został namaszczony Duchem już podczas chrztu, obecnie zachęca swoich naśladowców do realizacji tego pragnienia” – wyjaśnia prof. Serge Ruzer, wykładowca Hebrew University w Jerozolimie.
Publikujemy pełną treść komentarza do Ewangelii Uroczystości Wszystkich Świętych:
W Biblii Hebrajskiej można wyróżnić dwa główne sposoby nauczania: szczegółowe omawianie Bożych przykazań, zarówno moralnych, jak i rytualnych (tak jak w Pięcioksięgu) oraz ogólne nauczanie etyczne i duchowe. Niekiedy takie instrukcje obiecują możliwość osiągnięcia stanu błogosławieństwa. Początek Księgi Psalmów jest pouczającą próbą powiązania ogólnej wiedzy z nauką Tory (Ps 1,1-2): „Szczęśliwy mąż, który nie idzie za radą występnych, nie wchodzi na drogę grzeszników i nie siada w kole szyderców, lecz ma upodobanie w Prawie Pana, nad Jego Prawem rozmyśla dniem i nocą”.
Jezus w Kazaniu na Górze podąża ścieżką wytyczoną przez psalmy Dawida, łącząc te dwa (wyżej wspomniane) sposoby nauczania. Zaczyna od Błogosławieństw, które rozpoczynają się od słów „Błogosławieni…”, a następnie przedstawia swoją interpretację przykazań Tory. Jednakże w przeciwieństwie do Psalmu pierwszego, Jezus omawia szczegółowo podstawowe przykazania Tory i proponuje kompletną listę Błogosławieństw. Wydaje się to odzwierciedlać późniejszy okres rozwoju myśli żydowskiej — podobne listy można znaleźć w różnych tekstach z okresu Drugiej Świątyni, między innymi w Zwoju Wojny z Qumran, gdzie towarzyszy im podobna lista potencjalnych „nieszczęść”. „Nieszczęścia” pojawiają się także w Ewangelii św. Łukasza (Łk 6,20-26).
Przyglądając się tradycyjnym gatunkom literackim myśli żydowskiej, fascynujące jest dostrzeżenie związku szerokiej doktryny żydowskiej z tą, która odzwierciedla indywidualną postawę Jezusa. Zatem pochwała tych, którzy wprowadzają pokój jest wczesnym świadectwem wagi przywiązywanej do potrzeby poszukiwania pokoju – w społeczności i rodzinie – jak zostało to też doskonale podkreślone w traktacie Pirke Awot z Miszny (1.12): „Hillel mawiał: Bądź z uczniów Aarona – miłujących pokój, zabiegających o pokój, kochających stworzenia i zbliżających je do Tory”. Natomiast w przypadku Jezusa osoby wprowadzające pokój nazywane są synami Bożymi, czyli osobami wybranymi przez Boga.
Można także zauważyć, że pożądany stan błogosławieństwa jest tu wielokrotnie opisywany jako królestwo niebieskie, będące przedmiotem nauczania Jezusa u Mateusza, gdzie jest ono równoznaczne z Bożym Królestwem. Podobnie idea Królestwa w tradycji rabinicznej, także Królestwo ogłaszane przez Jezusa zdaje się mieć podwójną naturę: wewnętrzną oznaczającą „zwrócenie się do Boga” tu i teraz oraz Boże panowanie w dniach przyszłego odkupienia, kiedy obecne cierpienie zostanie zgładzone i zadośćuczynione. Według źródeł rabinicznych „wewnętrzne królestwo” pozwala także w jakiś sposób zneutralizować obecne problemy życiowe. Wydaje się, że Jezus był podobnego zdania.
Pierwsze Błogosławieństwo mówi o „ubogich w duchu”. Co ciekawe, w paraleli z Łukasza (Łk 6,20) są to po prostu „ubodzy”, którym obiecane jest królestwo, w którym ich ubóstwo zostanie zadośćuczynione. W szerszej tradycji żydowskiej wylanie Ducha Świętego jest postrzegane jako fundamentalna część doktryny dotyczącej nadejścia Mesjasza i ma ono nastąpić zaraz przed powszechnym zmartwychwstaniem. W Zwoju Dziękczynienia z Qumran podobna terminologia „ubogich w duchu” opisuje pragnienie wspólnoty, aby zdobyć dar Ducha Bożego w zbliżającym się odkupieniu.
W tym świetle możemy interpretować osiem Błogosławieństw jako te, które odnoszą się do osób, którym aktualnie brakuje Ducha Bożego, ale jednocześnie żarliwie pragnących Go otrzymać w Królestwie. Jezus, ukazany jako ten, który został namaszczony Duchem już podczas chrztu, obecnie zachęca swoich naśladowców do realizacji tego pragnienia.
O autorze:
Prof. Serge Ruzer uzyskał doktorat na Hebrew University w Jerozolimie w 1996 roku, gdzie został mianowany profesorem nadzwyczajnym na Wydziale Religioznawstwa Porównawczego i pracownikiem naukowym w Centrum Studiów nad Chrześcijaństwem tego uniwersytetu. Jego badania i publikacje dotyczą głównie żydowskiego pochodzenia wczesnego chrześcijaństwa i wczesnej literatury syryjskiej.
Centrum Heschela KUL