Bruno (Brunon) Boguszewski (1907–1987)
Ks. Bruno (Brunon) Józef Boguszewski (ur. 14 marca 1907 w Strzelcach Wielkich, zm. 23 października 1987) – polski duchowny rzymskokatolicki, odznaczony medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”[1]. Był kapłanem archidiecezji krakowskiej i w czasie wojny pełnił funkcję wikariusza w parafiach Krakowa, a po zakończeniu wojny przez wiele lat posługiwał na stanowisku administratora i proboszcza parafii Więcławice Stare[2]. W okresie okupacji działał w parafii św. Mikołaja w Krakowie, a następnie w parafii św. Józefa, skąd – jako rejent kościoła św. Łazarza – ratował prześladowanych Żydów przez wystawianie fałszywych dokumentów[3]. Zmarł w październiku 1987 r. w Krakowie i został pochowany na cmentarzu Rakowickim[4].
Dzieciństwo
Brunon Boguszewski urodził się 14 marca 1907 r. w Strzelcach Wielkich (pow. brzeski) w rodzinie mieszczańsko-rolniczej. Jego ojcem był Paweł Boguszewski, a matką Anna z domu Józefczyk[5]. Rodzina mieszkała w Wygodzie (przysiółku Niedzielisk), a rodzice zostali później pochowani na lokalnym cmentarzu (grób znajduje się na cmentarzu w Niedzieliskach)[6]. Ks. Boguszewski miał co najmniej troje rodzeństwa: dwóch braci (Bogumiła i Bogdana) oraz siostrę Romanę[7]. Wychowywał się w religijnej tradycji polskiej i od najmłodszych lat kształcił się z myślą o kapłaństwie.
W latach 1918–1926 uczęszczał do Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza w Krakowie[8]. Po zdaniu matury kontynuował naukę w krakowskim Seminarium Duchownym, gdzie formował się duchowo pod opieką kard. Adama Stefana Sapiehy. Po siedmiu latach studiów, 1 lutego 1931 r. został wyświęcony na kapłana Rzymskokatolickiego Kościoła w Krakowie[9]. W tym okresie młody Boguszewski wykazywał się pilnością i zaangażowaniem. W szkole był przykładnym uczniem, a potem gorliwym alumnem seminarium krakowskiego. Po ukończeniu seminarium został skierowany na pierwsze posługi duszpasterskie.
Wiek dojrzały
W latach 1931–1934 był wikariuszem parafii w Żywcu, a w latach 1934–1935 – w Zakopanem[10]. W latach 1935–1937 pełnił funkcję zastępcy Sekretarza Generalnego Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży (KSM), a od 1937 do 1945 był sekretarzem generalnym KSM[11]. W tym okresie pozostawał pod wpływem katolickiego ruchu młodzieżowego i często organizował spotkania młodzieży, co dawało mu reputację zaangażowanego kapłana i lidera duchowego wśród młodych katolików.
W czasie II wojny światowej kontynuował swoje obowiązki kapłańskie w Krakowie. W latach 1939–1942 był wikariuszem parafii św. Mikołaja, a następnie od 1942 do 1944 pracował w parafii św. Józefa na Dębnikach[12]. W kościele św. Mikołaja miał również opiekę nad kościołem Niepokalanego Poczęcia NMP (szpitalnym kościołem św. Łazarza)[13]. To właśnie na tym stanowisku pełnił funkcję rejenta (rejestratora urodzeń) w parafii św. Mikołaja w Krakowie. Latem 1944 r. objął urząd administratora kościoła pw. św. Jakuba Apostoła w Więcławicach Starych (diecezja krakowska). Tę funkcję pełnił do 1966 r., a od kwietnia 1966 r. był tam proboszczem[14]. Był postrzegany jako przykładny duszpasterz, lubiany przez parafian i sumiennie realizował swoje obowiązki kapłańskie mimo trudnego okresu okupacji i władzy komunistycznej po wojnie.
Kontekst ratowania Żydów
W czasie okupacji hitlerowskiej ratowanie Żydów było obłożone najwyższym ryzykiem – pomoc groziła karą śmierci zarówno dla udzielających, jak i samych Żydów[15]. Polscy duchowni katoliccy byli jedynymi duchownymi chrześcijańskimi systematycznie inwigilowanymi i prześladowanymi przez Niemców[16]. Pomimo terroru wojennego wielu księży, zakonników i sióstr zakonnych zdecydowało się nieść pomoc prześladowanym Żydom – udzielali schronienia, przekazywali żywność, a przede wszystkim wystawiali fałszywe metryki chrztu czy urodzenia, pozwalające Żydom ukrywać tożsamość[17]. Kościół katolicki w Krakowie (podobnie jak w Warszawie i innych miastach) odegrał tu znaczącą rolę, świątynie stały się miejscem udzielania pomocy, a wielu duszpasterzy – po cichu – wystawiało tzw. metryki aryjskie. Przykładowo kościół pw. św. Łazarza w Krakowie – filialny świątyni św. Mikołaja – zyskał reputację miejsca pomagającego Żydom poprzez fałszowanie dokumentów tożsamości[18]. Pod tym względem ksiądz Boguszewski działał w otoczeniu innych duchownych zaangażowanych w ratowanie życia.
Opis ratowania Żydów przez bohatera
Korzystając z urzędu rejestratora urodzeń przy kościele św. Łazarza, ks. Boguszewski wystawiał zagrożonym dzieciom żydowskim fałszywe świadectwa urodzenia – z imionami i nazwiskami chrześcijańskich dzieci[19]. Dzięki temu dzieci Żydów mogły zostać uratowane przed represjami. Jednym z takich przypadków była sytuacja Anny Carter, żydowskiej uciekinierki z krakowskiego getta. Po ucieczce z getta uzyskała od ks. Boguszewskiego metrykę chrztu dla swojej ośmioletniej córki Aliny[20]. Niedługo potem ks. Boguszewski wystawił analogiczne aryjskie świadectwo dla jej czteroletniego syna Zygmunta, a dodatkowo przekazał Annie Carter kolejne pięć świadectw na nazwiska katolickich dzieci, aby mogła rozdzielić je pomiędzy inne zagrożone żydowskie rodziny[21].
Ks. Boguszewski zaangażował się także w ukrycie kilkuletniej Aliny Carter poza Krakowem. Znalazł bezpieczne schronienie dla dziewczynki u swoich znajomych w Chrzanowie. Alina przebywała tam ukryta aż do wyzwolenia Krakowa w styczniu 1945 r. – wśród niemieckich patroli nikt nie zdradził jej kryjówki[22]. Niestety, bratu Aliny, Zygmuntowi, nie udało się uniknąć śmierci – został zamordowany przez Niemców po tym, jak ktoś doniósł o jego kryjówce[23]. Po wojnie Alina Carter spotkała się ze swoją matką, która przeżyła pobyt w obozie Auschwitz. Matka z córką wyemigrowały następnie do Stanów Zjednoczonych, skąd utrzymywały kontakt z ks. Boguszewskim[24]. Reputacja ks. Boguszewskiego jako ratującego dzieci Żydów rozprzestrzeniła się daleko – zachowane relacje świadczą, że działał on z pobudek humanitarnych i religijnych. Sam doskonale zdawał sobie sprawę z niebezpieczeństwa: jego poprzednik na stanowisku rejestratora, który również dostarczał Żydom fałszywe świadectwa, został aresztowany przez Gestapo i wysłany do Auschwitz[25].
Dalsze losy bohatera
Po zakończeniu wojny ks. Brunon Boguszewski pozostał w służbie Kościoła i nadal pracował w archidiecezji krakowskiej. Od 10 listopada 1944 r. aż do 1966 r. pełnił funkcję administratora parafii św. Jakuba Apostoła w Więcławicach Starych (dekanat koszycki)[26], a następnie do 1 grudnia 1975 r. był jej proboszczem[27]. W latach 1975–1976 pracował jako rezydent w krakowskiej parafii Wszystkich Świętych, a w latach 1976–1987 – w parafii Bożego Ciała w Krakowie[28]. W latach 1977–1980 oraz 1982–1984 pełnił ponadto rezydenturę w Gaubitsch (Austria) na terenie tamtejszej diecezji[29]. Mimo zmieniających się warunków społeczno-politycznych i sprawowanej odpowiedzialności duszpasterskiej, utrzymywał kontakty z ocalałymi z zagłady. Wspomniana Alina Carter po wojnie wraz z matką wyjechała do USA, ale przysłała świadectwa uznania dla ks. Boguszewskiego oraz do końca życia utrzymywała z nim listowny kontakt[30]. Po długim życiu, pełnym oddania parafianom i ocalonym, ks. Boguszewski zmarł 23 października 1987 r. i został pochowany na krakowskim Cmentarzu Rakowickim[31].
Kontekst nadania tytułu „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”
Tytuł „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” przyznaje Instytut Yad Vashem w Jerozolimie osobom nieżydowskiego pochodzenia, które ratowały Żydów podczas Holokaustu z narażeniem życia. Tytuł ten instytut nadaje od 1963 r. W uzasadnieniu przyznania tego wyróżnienia ks. Boguszewskiemu podkreślono jego bezinteresowną postawę i motywacje humanitarne oraz religijne. Instytut Yad Vashem uhonorował ks. Brunona Boguszewskiego medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” 28 maja 1978 r.[32][33]. W aktach Yad Vashem zaznaczono, że jego ratowanie dzieci żydowskich miało charakter całkowicie dobrowolny i kierował się wyłącznie moralną koniecznością[34]. Otrzymany medal był dla wielu świadków i ocalonych symbolem wdzięczności za jego postawę i poświadczeniem prawdy o dokonanej przez niego pomocy Żydom podczas okupacji.
Przypisy
[1][2][4][9][10][11][12][14][26][27][28][29][31] Naddłubniańskie Pejzaże; https://www.michalowice.malopolska.pl/spzm/publikacje/nr57.pdf
[3][5][6][7][19][20][21][22][23][24][25][30][34] ks. Brunon Boguszewski zapomniany bohater; https://brzesko.ws/DesktopModules/Articles/ArticlesView.aspx?ItemID=7240&mid=10640
[8][13] Bruno Boguszewski; https://pl.wikipedia.org/wiki/Bruno_Boguszewski
[15][16][17][18][33] Wartime Rescue of Jews by the Polish Catholic Clergy. The Testimony of Survivors and Rescuers, Lublin: Wydawnictwo KUL 2023.
[32] Rescue by Religious Organizations; https://www.holocaustrescue.org/rescue-by-religious-organizations
Linki zewnętrzne
Naddłubniańskie Pejzaże; https://www.michalowice.malopolska.pl/spzm/publikacje/nr57.pdf
ks. Brunon Boguszewski zapomniany bohater; https://brzesko.ws/DesktopModules/Articles/ArticlesView.aspx?ItemID=7240&mid=10640
Bruno Boguszewski; https://pl.wikipedia.org/wiki/Bruno_Boguszewski
Wartime Rescue of Jews by the Polish Catholic Clergy. The Testimony of Survivors and Rescuers, Lublin: Wydawnictwo KUL 2023.
Rescue by Religious Organizations; https://www.holocaustrescue.org/rescue-by-religious-organizations
Źródła ilustracji
https://brzesko.ws/DesktopModules/Articles/ArticlesView.aspx?ItemID=7240&mid=10640