83 lata temu, 10 października 1942, Niemcy wprowadzili na obszarze Generalnego Gubernatorstwa całkowity zakaz chrztów Żydów we wszystkich obrządkach chrześcijańskich. To zarządzenie okupanta należy łączyć z trwającą wówczas akcją Reinhardt. Mimo że w świetle niemieckich ustaw rasowych chrzest i tak nie chronił Żydów przed represjami i gettem, to dla okupanta sam akt sakramentalny był formą niedozwolonej pomocy.
Między wiarą a pragmatyzmem
Dr Tomasz Domański z Instytutu Pamięci Narodowej, badając konwersje na przykładzie diecezji kieleckiej, ukazuje, jak dramatyczną funkcję pełnił ten sakrament w cieniu Holokaustu. Według badań autora artykułu opublikowanego w „Polish-Jewish Studies” Nr 2 (2021) w diecezji kieleckiej w latach 1939–1942 złożono 25 podań o chrzest, obejmujących 44 osoby. Motywacje kandydatów były złożone. Obok wiary i nadziei na zbawienie pojawiały się względy praktyczne – zdobycie „aryjskich” papierów, możliwość zawarcia małżeństwa lub uzyskania pomocy od katolików. W niektórych listach do kurii pobrzmiewała wręcz wiara w cudowne ocalenie – jak w świadectwach o snach, w których Matka Boska miała zapewniać o uchronieniu danej osoby.
Sakrament pod nadzorem
Kościół kielecki, świadomy okoliczności, zalecał duchownym ostrożność. Wskazywano, że pobudki materialne „odgrywają bodaj dominującą rolę”. Z czasem wprowadzono obowiązek długiego katechumenatu – nawet rocznego. Tymczasem niemieckie władze zaczęły traktować chrzest Żydów jako wrogą działalność. W 1942 roku jeden z urzędników ostrzegał księdza, by „nie ważył się maczać palców w tej sprawie”, nazywając konwersję „szwarcowaniem Żydów na religię katolicką”. Kuria przestrzegała przed ryzykiem i nakazywała informować kandydatów, że chrzest nie uchroni ich przed prześladowaniem.
Zarządzenie z 10 października 1942 roku
W szczycie Zagłady, Niemcy wydali specjalne zarządzenie. W dokumencie Wydziału Administracji Wewnętrznej Rządu Generalnego Gubernatorstwa duchownych zobowiązano do weryfikacji tożsamości katechumenów. Okazanie żółtej kenkarty z literą „J” (Jude) oznaczało automatyczną odmowę udzielenia sakramentu. Kandydat musiał złożyć pisemne oświadczenie, że nie jest Żydem. Dokument miał jednoznacznie powstrzymać konwersje, które w oczach władz mogły ułatwiać Żydom ucieczkę z getta i zdobycie pomocy.
Ostatni sprzeciw
Zarządzenie z października 1942 roku było ostatecznym krokiem w likwidacji możliwości chrztu ludności żydowskiej. Stało się narzędziem kontroli, które zamknęło nawet religijne drogi ratunku. Jak jednak zauważa dr Tomasz Domański, pomimo zakazów i śmiertelnego ryzyka, niektóre chrzty mogły odbywać się potajemnie.
_______________________________
Heschel Center News