Sześćdziesiąt lat po ogłoszeniu deklaracji Nostra aetate Kościół i wspólnota żydowska wciąż zadają sobie to samo pytanie: czy ludzkość naprawdę potrafi żyć razem? Podczas międzynarodowej konferencji „Po Nostra aetate (1965–2025). Ewaluacja i marzenia” w Wyższym Seminarium Duchownym w Łodzi wzywano zarówno do refleksji nad religijnym współistnieniem, jak i do duchowej przemiany oraz działania.
Apel o nawrócenie
Dokument Soboru Watykańskiego II z 28 września 1965 roku Nostra aetate (pol. „W naszej epoce”) na zawsze odmienił relacje Kościoła z religiami niechrześcijańskimi. Po raz pierwszy tak wyraźnie potępiono w nim antysemityzm, odrzucono zbiorową odpowiedzialność Żydów za śmierć Chrystusa i wezwano do wzajemnego poznania, szacunku i współpracy.
Kard. Grzegorz Ryś, otwierając konferencję, przypomniał, że Nostra aetate nie jest dokumentem historycznym, lecz wciąż aktualnym wezwaniem do duchowego nawrócenia Kościoła. Jak wyjaśniał, chodzi o „nawrócenie od przemocy i pogardy ku dialogowi i wspólnemu budowaniu”.
„Tam, gdzie wiara sięga po przemoc, kończy się wiara i zaczyna się bałwochwalstwo – kiedy mówimy o wielkim dziele Nostra aetate, tak naprawdę mówimy o nawróceniu od idolatrii do wiary” – mówił metropolita łódzki i przewodniczący Komitetu KEP ds. Dialogu z Judaizmem. Jak dodał w rozmowie z Heschel Center News, trzeba „nawracać się nie na sam Sobór, tylko na to, co Duch Święty powiedział Kościołowi przez to wydarzenie”.
Żywy korzeń dialogu
Drugie „marzenie” – mówił kard. Ryś – dotyczy pogłębiania relacji z judaizmem. Zauważył, że w nauczaniu Kościoła „ciężar gatunkowy przesuwa się dziś na relacje z judaizmem współczesnym”. Jak tłumaczył, chodzi nie tylko o wspólne dziedzictwo biblijne, ale o to, żeby korzeń był żywy”.
Metropolita łódzki dodał, że choć tezy Nostra aetate – iż Żydzi nie są narodem przeklętym, nie odpowiadają jako całość za śmierć Jezusa, a antysemityzm jest złem – są dziś powszechnie podzielane, to „problemem jest to, co z nich konkretnie wynika”.
Ambasador Izraela Jaakow Finkelstein przypomniał, że zgodnie z dokumentem Soboru Kościół „potępia i opłakuje przejawy antysemityzmu kiedykolwiek i przez kogokolwiek”. Zaznaczył jednak, że antysemityzm „znów podnosi swoją brzydką głowę”. „Definicja IHRA jasno mówi, że w wielu przypadkach krytyka Izraela, która przekracza pewną granicę, również jest antysemicka – na przykład wtedy, gdy odmawia się Żydom prawa do samostanowienia, kiedy stosuje się wobec Izraela podwójne standardy albo gdy porównuje się współczesną politykę Izraela do polityki nazistowskiej” – mówił.
Wspólne świadectwo i modlitwa
Rabin David Sandmel przypomniał, że Nostra aetate była „rewolucją w relacjach chrześcijańsko-żydowskich”, która zakończyła „nauczanie pogardy”. Wspominał, że jego ojciec, rabin i biblista Samuel Sandmel, „przed ogłoszeniem Nostra aetate nigdy nie był zaproszony do żadnej katolickiej instytucji, a po jej publikacji „jakby przerwały się tamy”.
Zaznaczył jednak, że „odrzucenie antysemityzmu to pierwszy krok, nauczyć się go rozpoznawać – to zadanie dużo trudniejsze”.
Francuski biskup, prof. Étienne Veto odwołał się do obrazu drzewa oliwnego z Listu do Rzymian. Jak podkreślał, Kościół czerpie soki z żywego korzenia. „Żydzi nie zostali odcięci – są czasem zranieni, ale nie odłączeni”. Przywołał też słowa św. Jana Pawła II, że „Stare Przymierze nigdy nie zostało odwołane”.
Konferencję zakończyła wspólna modlitwa Żydów i chrześcijan. „Jeśli Nostra aetate ma w kimś żyć, to w młodych” – podkreślił kard. Ryś, dziękując obecnym duchownym, klerykom i wspólnotom żydowskim.
Nowa książka – Kościół po Nostra aetate
Podczas konferencji zaprezentowano nową publikację naukową: „Kościół katolicki wobec Żydów i judaizmu. Dokumenty Stolicy Apostolskiej (1965–2015) i komentarze” pod redakcją kard. Grzegorza Rysia i prof. Sławomira Jacka Żurka z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
To pierwsze na świecie kompendium, które w jednym miejscu gromadzi wszystkie watykańskie dokumenty o relacjach z judaizmem, opatrzone analizami teologicznymi autorstwa ks. prof. Andrzeja Perzyńskiego, ks. prof. Mirosława Wróbla, ks. prof. Alfreda Wierzbickiego i prof. Sławomira Jacka Żurka. Publikacja pokazuje, jak bardzo zmienił się sposób myślenia Kościoła – od czasów nieufności do wspólnoty braterstwa i dialogu.
_____________________
Heschel Center News