10 grudnia przypada 113. rocznica urodzin Wiktorii Ulmy - żony, matki siedmiorga dzieci, błogosławionej Kościoła katolickiego, zamordowanej wraz z rodziną za niesienie pomocy prześladowanym Żydom. Decyzja o przyjęciu ich pod dach stała się jednym z najbardziej poruszających aktów odwagi w okupowanej Polsce. Wówczas za jakąkolwiek formę pomocy Żydom Niemcy stosowali nawet karę śmierci. Zbrodnia z 24 marca 1944 roku na Ulmach i Żydach z rodzin Goldmanów, Didnerów i Grünfeldów stanowi jeden z najbardziej jaskrawych przejawów okupacyjnego terroru.
Młodość i dom w Markowej
Wiktoria Niemczak urodziła się 10 grudnia 1912 roku w Markowej. Była osobą pogodną, uzdolnioną artystycznie i zaangażowaną w życie wsi. W 1935 roku poślubiła Józefa Ulmę. Ich dom wypełniał się dziećmi, pracą i prostą, codzienną radością. Do 1944 roku wychowywali sześcioro dzieci – Basię, Stasię, Władzia, Frania, Antosia i Marysię. Wiosną Wiktoria spodziewała się siódmej pociechy.
Decyzja o ukryciu Żydów
Jesienią 1942 roku, w czasie okupacji niemieckiej, Ulmowie, świadomi grożącej kary śmierci, udzielili schronienia ośmiorgu Żydom z okolicy - Saulowi Goldmanowi (zwanego Szallem) i jego czterem synom– Baruchowi, Mechelowi, Joachimowi i Mojżeszowi. W gronie ratowanych były też kobiety: Lea Didner z małą córką Reszlą i Gołda Grünfeld.Wiktoria, mimo zaawansowanej ciąży, wraz z mężem Józefem dbali o własne dzieci i o tych, którzy powierzyli rodzinie swoje życie.
Zbrodnia i jej sprawcy
24 marca 1944 roku najprawdopodobniej na skutek donosu „granatowego policjanta” niemiecka żandarmeria otoczyła gospodarstwo Ulmów. Najpierw zamordowano ukrywających się Żydów, następnie małżeństwo Józefa i Wiktorię. Na śmierć swoich rodziców patrzyły malutkie dzieci Ulmów. Po kilku chwilach Niemcy podjęli decyzję o zamordowaniu wszystkich dzieci.
Oddziałem przybyłym z Łańcuta dowodził porucznik Eilert Dieken, który po wojnie bezkarnie wrócił do Niemiec i pracował jako policjant, nigdy nie ponosząc odpowiedzialności. Jedynym sprawcą, który został ukarany przez polski wymiar sprawiedliwości, był Joseph (Josef) Kokott, skazany przez sąd na karę dożywocia.
Pozostaje zagadką, kto i kiedy doniósł Niemcom o ukrywających się Żydach. Prawdopodobnie był to Włodzimierz Leś – posterunkowy Polnische Polizei, czyli granatowy policjant z Łańcuta. We wrześniu 1944 roku Polskie Państwo Podziemne wykonało na nim wyrok śmierci
Upamiętnienie i beatyfikacja
W 1995 r. Józef i Wiktoria Ulmowie zostali uhonorowani medalem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. W 2010 roku prezydent Lech Kaczyński odznaczył ich pośmiertnie Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Ubogie małżeństwo z Markowej stało się patronem szkoły i ulic. Ich imię nosi też jedyne w Polsce Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej, otwarte w marcu 2016 roku w Markowej. 10 września 2023 r. w Markowej odbyła się beatyfikacja rodziny Ulmów.
24 marca – dzień śmierci rodziny Ulmów z Markowej – od 2018 r. jest obchodzony jako Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką dla uczczenia tych wszystkich, którzy pomimo ogromnego niebezpieczeństwa nieśli pomoc ludności żydowskiej.
____________________________
Heschel Center News